Duitse humor: Lachen met je Duitse zakenpartner

In elke grap zit een kern van waarheid - zelfs in clichés

Wanneer je met je bedrijf de Duitse markt op wilt, is het belangrijk om je van een aantal cultuurverschillen bewust te zijn. De belangrijkste cultuurverschillen tussen Nederlanders en Duitsers hebben we al uitvoerig besproken, maar hoe zit het met zoiets delicaats en persoonlijks als humor?

Dat Duitsers geen humor hebben, is een algemeen bekend cliché. Klopt dit helemaal niet en is het lachen, gieren, brullen met de oosterburen of schuilt er juist wel een kern van waarheid in ons beeld van de humorloze Duitser?

Duitsers staan wereldwijd bekend om hun efficiëntie en rationaliteit. Ook missen ze nogal eens wat zelfspot, nemen ze dingen vaak (te) serieus en worstelen ze ermee niet-letterlijke betekenissen te begrijpen. Als je je daarvan bewust bent, is dit beslist een positieve eigenschap wanneer je zaken gaat doen in Duitsland. De Duitsers staan namelijk niet voor niets bekend om hun ‘Gründlichkeit’. Maar deze ‘Deutsche Gründlichkeit’ brengt een serieuze ondertoon met zich mee en er zijn een paar dingen om rekening mee te houden voordat je je Nederlandse grapjas aantrekt naar een vergadering in Duitsland.

Duitse humor is niet alleen ‘Alaaf’ en ‘Helau’

Als je op zoek gaat naar Duitse humor, kom je algauw uit bij het Duitse carnaval. Carnaval wordt daar namelijk – net als in Nederland – in veel regio’s uitbundig gevierd en staat garant voor flauwe grappen. Maar als we kijken naar de oorspronkelijke drijfveer van het Duitse carnaval, blijkt er ook een zekere ernst achter te schuilen. Carnaval – of ‘Fasching’, zoals het in de zuidelijke regio’s van Duitsland wordt genoemd – is een oud gebruik dat al uit de middeleeuwen stamt. In deze tijd speelde hiërarchie een grote rol in de samenleving.

Tijdens carnaval werd deze hiërarchie voor een aantal dagen omgedraaid en kregen de gewone burgers de mogelijkheid om hun kritiek op de geestelijkheid en adel te uiten. Dit gebeurde – en gebeurt nog steeds – op een (soms!) amusante en humoristische manier. Met carnaval vervult humor dus een maatschappijkritische functie binnen een duidelijk afgebakende ruimte. Dat dit niet altijd goed gaat bewijst de ophef die ontstond na een grap van de huidige minister van defensie Annegret Kramp-Karrenbauer.

Hiërarchie maakt humor en werk een lastige combinatie

We hebben al eerder over hiërarchie in het Duitse bedrijfsleven geschreven. Deze hiërarchie zorgt ervoor dat iedereen weet welke positie en status iemand binnen een bedrijf inneemt. In tegenstelling tot Nederlandse bedrijven, waar een functietitel vaak pure formaliteit is, geeft deze in Duitsland een duidelijk signaal af dat onder meer laat weten hoe je met iemand om moet gaan. Vaak vousvoyeer je in Duitsland bijvoorbeeld je baas of manager, maar je collega’s mag je gerust aanspreken met ‘je’ en ‘jij’. Met humor werkt het op dezelfde manier. Hoe hoger iemand in de hiërarchie staat, en hoe meer verantwoordelijkheid hij of zij heeft, des te meer wordt er verwacht dat diegene zich serieus gedraagt.

Mag ik nu wel of niet grappen maken als ik in Duitsland zakendoe?

Ja, dat mag! Maar het liefst pas na de meeting. ‘Erst die Arbeit dann das Vergnügen’ luidt een bekend Duits spreekwoord; eerst wordt er gewerkt en dan pas is er ruimte voor plezier. Een ironische opmerking tijdens een meeting in Duitsland is dus niet alleen ongepast, maar zal ook minder snel begrepen worden, omdat een Duitser geen humor in een zakelijke context verwacht.

Andersom kan het zeker ook gebeuren dat jij er niets van begrijpt wanneer je Duitse zakenpartner jou een goede grap probeert te vertellen. De Duitse grammatica en zinsstructuur maakt het namelijk een stuk lastiger om het sleutelwoord van een grap aan het einde van de laatste zin te plaatsen, zoals het voor een goede grap noodzakelijk is. Dus wanneer jij nog op de daadwerkelijke grap aan het wachten bent en de Duitse moppentapper jou verwachtingsvol aankijkt, weet je dat de clou waarschijnlijk al is geweest.

Tenslotte is het niet aan te raden om te snel tussen formeel en informeel te schakelen, want in Duitsland wordt er liever niet gegrapt met onbekenden of nieuwe kennissen. En wanneer iemand lager op de hiërarchische ladder staat dan jij, kun je je geestigheid ook beter voor je houden, anders loop je het risico minder professioneel over te komen.

Zo maak je grappen (in Duitsland): Timing is key

Zoals je ziet is het waar wat men zegt: ‘in elk cliché zit een kern van waarheid’. Echter ligt de nadruk op kern. Generaliseren dat de Duitsers geen humor hebben is te kort door de bocht gedacht. Humor werkt bij onze oosterburen alleen net even anders. Dus onthoudt als vuistregel vooral: in de Duitse zakenwereld is humor pas welkom wanneer het bier op tafel staat en de baas vertrokken is. En vooral gewoon mee lachen als het stilvalt en je de clou nog niet hebt begrepen.

Deze tekst is in samenwerking met schrijfster en vertaalster Simone Sollberger ontstaan.